آنچه باید در باره‌ی اشک چشم، خشکی چشم و عوامل موثر بر آنها بدانیم

چرا به هنگام گریه یا متاثر شدن اشک می‌ریزیم؟ خشکی چشم چیست و چرا بروز می‌کند؟ چرا با وجود خشکی چشم، چشم‌های ما پُر آب می‌شوند؟ چرا به هنگام گریه از بینی ما هم آب می‌آید؟ اشک از چه موادی ساخته شده است؟ خشکی چشم چگونه و با چه دارویی کاهش می‌یابد؟

اشکtears

مایعی است که برای شستشوی چشم از گرد و خاک و مواد زائد دیگر و نمناک و لغزنده کردن سطح داخلی چشم و نیز محافظت از آن در مقابل انواع میکروب‌ها به‌ وسیله چند غده، به ویژه غده‌ی اشکی، تولید و با هر پلک زدن در سرتاسر سطح چشم پخش میشود. اشک از سه لایه‌ی روغن، آب و مخاط تشکیل شده است که هر کدام نقش به سزایی در محافظت از سطح چشم دارند. مثلا نقش عمده‌ی لایه‌ی روغنی که بیرونی‌ترین لایه است، جلوگیری از تبخیر سریع لایه‌ی زیرین آب و نقش لایه‌ی مخاطی درونی، توزیع ِ یکنواختِ اشک در سرتاسرِ سطح چشم است. اشک اضافی پس از شستشوی چشم، از طریق مجاری تخلیه‌ی کوچکی واقع در گوشه‌های داخلی پلکها از چشم خارج و به ناحیه‌ی پشتی بینی می‌ریزد. تولید اشک در همه مواقع از بیداری تا خواب به طور پیوسته انجام میشود ولی احساسات مانند اندوه یا شادی با التهاب چشم باعث تحریک بیشتر غده‌های تولید کننده‌ی اشک و در نتیجه افزایش ِ تولید اشک میشود تولید اشک با افزایش سن کاهش می یابد و شخص، مستعد ابتلا به عارضه‌ی ِخشکی چشم میشود.

خشکی چشم dry eye

عارضه‌یی که با کمبودِ تولید اشک یا پایین بودن کیفیت اشک یا کم بودن سرعت تولید اشک نسبت به تبخیر یا سرعت تخلیه‌ی آن در چشم مرتبط است. از جمله ی نشانه‌های آن، سوزش و خارش و احساس وجودِ جسم خارجی در چشم و نیز التهاب و قرمز شدن ملتحمه‌ی چشم(یعنی سفیده‌ی چشم‌‌) و تار شدن دید است. شاید عجیب به نظر برسد ولی خشکی چشم موجب ِ خیس شدن آن نیز می‌شود، زیرا التهاب حاصل از خشکی ِ چشم موجب تحریک و تولید بیش از اندازه‌ی اشک در چشم میشود. بیشتر در سنین باالا، به‌ ویژه سنین بالای ۶۵ سال بروز می‌کند و خانمها نیز به‌علت تغییرات هورمونی ِ بدن بیشتر دچار این عارضه میشوند، همین طور افراد مبتلا به بیماریهای دیابت یا کسانی‌که به‌علت قرار داشتن در ِ معرض ِ دود، تبخیر اشک در چشمشان بیشتر است. برای معالجه یا برطرف کردن عوارض خشکی چشم، میتوان از داروهای افزاینده‌ی اشک، مثل قطره‌های اشک مصنوعی یا کُمپرس آب گرم استفاده کرد. در غیر اینصورت باید برای ِ جراحی و بستن مجراهای خروج ِ اشک و تدابیر دیگر به پزشک مراجعه کرد.

غده‌ی اشکی tear gland

هر یک از دو غده‌ی بادامی شکلی که هر کدام در زیر پلک بالایی یک ِ چشم انسان قرار دارند و برای پاکیزه و لغزنده ساختن سطح ِ چشم و جلوگیری از خشکی قرنیه و حفظ سلامتی چشم، به مقدار اندک ولی مداوم مایع اشک تولید و ترشح می‌کنند. اشکِ تولیدشده پس از درنوردیدن سطح چشم به یاری پلک‌ها، از طریق گوشه‌ی داخلی چشم، وارد کیسه‌ی اشکی در زیر بینی میشود و از آنجا به بینی میریزد. برای همین است که وقتی انسان گریه می‌کند آب از بینی‌اش جاری میشود.

کژدیدی رایانه‌یی؛ سندروم دید رایانه‌یی CVS =computer vision syndrome عارضه‌یی که بر اثر تمرکز طولانی چشمها بر نقش‌های نورانی صفحه‌ی نمایش رایانه، خستگی چشم و کاهش پلک زدنها به واسطه ی این تمرکز و در نتیجه خشکی چشمها ایجاد میشود و از نشانه های آن، تاری دید، سردرد و گردن درد، ِ خشکی و خیسی چشم، دید دوگانه و سرخی چشم است. با نامناسب بودن نور و روشنایی و درخشندگی صفحه رایانه تشدید میشود. در هر سنی بروز می‌کند ولی برای افراد بالای چهل سال به ِ علت تغییر دید نزدیک بسیار شدیدتر و محسوستر است. فاصله چشم سالم از صفحه نمایش ِ رایانه در حدود ٥٠ تا ٦٠ سانتیمتر است ولی چشم مبتلا به پیرچشمی نمیتواند در این فاصله حتی با عینک مطالعه که برای فواصل حدود ٢٠ تا ٣٠ سانتیمتر تنظیم شده است نقشهای صفحه نمایش را به وضوح مشاهده کند و لذا با نزدیک‌تر شدن و تمرکز هر چه بیشتر به آن، هم بیشتر از پرتوهای ناخواسته ی کوتاهبرد آسیب میبیند و هم بیشتر ِ دچار عوارض تمرکز بر نشانه های متن و تصویر میگردد. از جمله ی راههای برطرف کردن یا کاستن از آسیب های این عارضه، استفاده از عینک رایانه، بهینه کردن روشنایی محیط کار، استفاده از صفحه نمایش هایی با درخشندگی کمتر، پلک زدن مرتب به هنگام کار با رایانه برای جلوگیری از خشکی چشم و نیز سر برگرداندن از صفحه‌ی نمایش و تمرکِز کوتاه مدت به نقطه یی دیگر از محیط کار در دوره های زمانی معین است.

همه‌ی مطالب و نیز تصویر برگرفته از فرهنگ توصیفی اُپتیک و اُپتومتری (غلامرضا مختاری اسکی، انتشارات شباهنگ) است.