رابرت هوک لئوناردویی دیگر(3)

رابرت هوک در نجوم نیز دستی داشت. قبل از او جیمز گریگوری ریاضی دان و منجّم اسکاتلندی( متولد 1638 و متوفی در 1675) طرحی از تلسکوپ بازتابی ارائه کرده بود و هوک  نخستین دانشمندی است که موفق به ساخت آن در سال 1673شد. با این تلسکوپ هوک به مشاهده‌ی آسمان پرداخت و از جمله چرخش مشتری به دور محور خود را کشف کرد.  یکی دیگر از اختراعات ساده ولی مهم رابرت هوک آونگ مخروطی است که هوک  آن را به عنوان اُلگویی از حرکت سیارات به دور خورشید معرفی کرد. به علاوه او اعلام کرد که با این آونگ می‌توان شدت گرانش را به دست آورد. چند سال بعد کریستن هویگنس ریاضی فیزیک دان و منجّم هلندی(متولد 1629 متوفی در 1695) با محاسبه، دوره‌ی تناوب این آونگ را به دست آورد. رابرت هوک نخستین دانشمندی است که به مطالعه‌ی انتشار آثار در فضا اعم از اثر نور ، اثر صوت یا اثر گرانش در فضا پرداخت او که ریاضی دانی بسیار ورزیده بود چنین  استدلال می‌کرد که هر اثر منتشره از یک نقطه باید از کُراتی  به مرکز  آن نقطه عبور کند. هر چه از آن نقطه دورتر شویم مساحت کره‌یی به مرکز آن نقطه که از (بیننده یا شنونده یا هر اثر پذیرنده‌ی دیگر) عبور می‌کند وسیع تر خواهد شد  و  بنابراین آنچه از آن اثر به او می‌رسد نسبت معکوس با مجذور شعاع دارد. او با همین استدلال نتیجه گرفت که گرانش بین هر دو جسم  به صورتی است که نسبت عکس با مجذور فاصله‌ی آن دو  دارد و همین نکته را نیز طی مکاتبات خود با نیوتن که درمحاسبه‌ی فرمول گرانش دچار مشکل بود گوشزد کرد. اکنون دیگر تردیدی وجود ندارد که کاشف واقعی قانون عکس مجذور فاصله در فرمول‌های تعیین شدت گرانش از آنِ هوک است نه نیوتن. خیلی عجیب است که برخی از منابع تاریخ علم  تاکید می‌کنند که کشف هوک ارزش چندانی ندارد زیر این نیوتن بود که آن فرمول قانون گرانش جهانی را با استدلال ریاضی ثابت کرد. چقدر خنده‌دار است  برای اینکه این تاریخ نویسان هنوز نمی‌دانند که فرمول قانون گرانش جهانی قانونی تجربی است و تا کنون با استدلال‌های ریاضی به دست نیامده است!! آنچه نیوتن کرد اثبات ریاضی این قانون نبود بلکه به کار بستن مشروط  آن بود در محاسبه‌ی حرکت سیارات ومدار انها بدون احتساب ثابت جهانی گرانش(یعنیG) چون نیوتن  مقدار ثابت جهانی گرانش را نمی‌دانست،  ثابت جهانی گرانش را که بخش مهم فرمول قانون گرانش جهانی است نه نیوتن بلکه هنری کاوندیش فیلسوف و دانشمند انگلیسی (متولد 1731 و متوفی در 1810) در سال 1797( سالها پس از مرگ نیوتن) طی آزمایشی موسوم به آزمایش کاوندیش محاسبه کرد. یعنی تنها در آن زمان بود که اثبات تجربی این فرمول کامل شد. ما نمی‌خواهیم ارزش کار نیوتن را  در به کار بردن قانون گرانش جهانی کوچک بدانیم ولی چندین دانشمند در تکمیل اثبات تجربی این قانون نقش داشته‌اند. حتا بسیاری از قوانین مکانیک که اکنون به نام نیوتن اند قبل از او توسط گالیله یا هوک مطرح شده بودند. کار مهم نیوتن به کار بستن نظری و ریاضی همه‌ی این قوانین در شاهکارش« اصول ریاضی فلسفه‌ی طبیعی» است. در واقع کار نیوتن پذیرش شجاعانه همه‌ی این اصول و قوانین تجربی و بهبود بخشیدن آنها و سپس مرتبط کردن آنها با هم در قالب‌های منسجم ریاضی برای پیدایش علم مکانیک و اثبات بسیاری از قوانین فیزیک مثل قوانین کپلر بود و به همین دلیل است که او را تاثیر گزارترین فیزیک‌دان در تاریخ علم می‌دانند. درست مثل آلبرت اینشتن که او نیز نتیجه‌ی آزمایش تجربی مایکلسن مورلی در باره‌ی سرعت نور را با شجاعت به عنوان یک اصل  پذیرفت و نظریه‌ی نسبیت را بر آن بنا نهاد. رابرت هوک در سال 1703 درگذشت و پس از مرگ او نیوتن به ریاست انجمن سلطنتی رسید و اتفاقاتی پس از آن روی داد که به اعتقاد برخی از پژوهشگران مسئولیت آن به عهده‌ی نیوتن است و ممکن است به دستور او انجام شده باشد. نابود شدن تنها عکس رابرت هوک و بسیاری از دست نوشته‌های و اختراعات او که ممکن بود نقش او را در طرح کردن بسیاری از قوانین فیزیک که اکنون به نام نیوتن و  دیگران است  روشن‌تر کند. در هرحال فعلا  انگشت اتهام تاریخ علم در مورد این اتفاقات به سوی نیوتن است و باید برای روشن شدن این ابهامات به انتظار نشست. ولی نباید گفته‌ی پیر روسو مورخ و منجّم فرانسوی(متولد 1905 متوفی در 1983) در کتاب تاریخ علوم اش  را از یاد برد که می‌گفت «تاریخ علم چندان توجهی به اخلاق ندارد و آنچه مهم است تاثیر مثبتی  است که هر دانشمند بر مسیر پیشرفت‌ها می‌گذارد ولو او این تاثیرات را با روش‌های غیر اخلاقی گذاشته باشد.» تاثیری که نیوتن بر تکامل پُرجهش فیزیک گذاشته است آنقدر عظیم است که با  زدودن بخش‌هایی از آن با هر اتهام روا یا ناروا  از عظمت آن کاسته نخواهد شد